Kispet sözcüğü Arapça “kisve” “kisvet” kelimesinden gelmektedir ve anlamı belden aşağı giyilen giysi demektir. Elbise, kılık, kıyafet ve hususi kıyafet manalarına gelen kisvet’in farlı telaffuzlarıyla ortaya çıkan bu kelime; kıspet, kispet, kısbet ve kisbet şekillerinde söylenmiştir.
Güreş terminolojisinde, vücudun bel aşağısıyla baldırının üstüne kadar olan kısmını kaplayan kuşaksız, düğmesiz, iliksiz olarak deriden dikilen giysi anlamına gelmektedir. Özellikle yağlı güreşte pehlivanların giydiği özel kıyafet anlamıyla özdeşleşmiştir. Kispet kelimesi bazı yörelerimizde asıl şeklinde yani kisvet diye de söylenmektedir.
Kispet sözcüğünün dilimize geçmesi muhtemelen Selçuklular zamanına rastlamaktadır. Selçuklular zamanında her ne kadar güreşler Oğuz töresine göre yapılsa da terminoloji olarak Farsçadan büyük ölçüde etkilenmiştir. Arapların da güreşirken bizim bildiğimiz anlamda kispet giymedikleri göz önüne alınırsa kispet kelimesini İranlıların Araplardan aldığına ve bizim de İranlılardan aldığımız sonucuna varabiliriz.
Kispet, İslam hükümlerinden olan “setr-i avret” yani avret mahallinin örtülmesi emri gereğince tasarlanmıştır. İslami hükümlere göre, avret mahalli insan vücudunda başkaları tarafından görülmesi ve gösterilmesi haram olan yerlerdir. Bu bağlamda erkeğin avret mahalli göbek deliği ile diz kapağı arasıdır.
Pehlivanların deriden yapılmış kispet giydiği bilgisine İskit/Saka Türklerine ait bir kemik avadanlık üzerine işlenen güreşçi figürlerinde görülmektedir. Ayrıca 9. Yüzyıl ve civarında oluştuğu var sayılan Manas Destanı’nda da görmek mümkündür. İranlı pehlivanlar zorhanelerde yağlı güreş yapmadıkları halde, kisbet giyerek çeşitli kuvvet gösterilerinde bulunmuşlardır.
Manas Destanı’nda Bok-Murun Hikâyesinde Koşay Han’ın Yolay Han ile yaptığı güreş şu şekilde ifade edilmektedir:
“Pehlivanlar pehlivanı” Koşay Han” Manas’ın deri kısbetini giyerek ihtiyar hali ile Yolay Han’la güreşir. Tanrı artık Koşay’a kuvvet vermiştir. Onun damarlarında Tanrı’nın kuvveti dolaşmaya başlamıştır. Tuttuğu gibi Yolay’ı yere vurur ve yener”
Seyahatname’de Edirne Güreşçiler Tekkesini tanıtan Evliya Çelebi;
“Kırkar ellişer okka gelen camus derilerinden kisbetleri ve nice elvan alat-ı pehlivani meydanı muhabbetleri üzere maslubdur.”
diyerek 50-60 kg. ağırlığındaki kispetlerden bahsetmektedir.
Osmanlı’da kispet yerine pehlivanların güreş için tuman giydikleri de olmuştur. 1572 Nürnberg’de Nicolai H. Nicolas tarafından yayınlanan Osmanlılar albümündeki iki güreş resminde pehlivanların tuman giyindikleri görülmektedir. Bu resimlerde pehlivanların giydikleri elbisenin kispet ya da deriden mamül bir şey olmadığı kesin olarak anlaşıldığı halde, tuman biçimindeki bu giysinin kalın bezden veya kıldan yapılmış pırpıt olma ihtimali de vardır.
Yağlı güreşçi kıyafeti kispettir. Kispet geleneksel ölçülerine uygun olarak deriden yapılır. Kispet üzerinde kesici, maden, süs eşyası bulunmaz, paça bağı keçe bent olup, deri, naylon ve benzeri malzemeler kullanılamaz. Kispet, Türkiye Güreş Federasyonu’nun belirlediği özelliklerde olmak zorundadır.
Kaynaklar:
Mehmet DERVİŞOĞLU
Atıf KAHRAMAN
Alev ÖZBİL
Alper YAZOĞLU
Hasan ARIKAN
Özbay GÜVEN
Ali AYAĞ
Oğuzhan BİLGİN
Yağlı Güreş Müsabaka Talimatı (2018)
Pehlivan 